Catherine Zask
Frankrijk
“De aangename sensatie die je beleeft als je papier vastpakt, raakt verbonden met de boodschap die erop is gedrukt.”
Grafisch kunstenaar, afficheontwerper, schrijver – Catherine Zask is net zo veelzijdig als de bouwstenen van haar beeldtaal. Nadat ze in 1984 afstudeerde aan de ESAG (Parijs), vestigde ze zich in 1985 als zelfstandig ontwerper. Ze werkt voor instellingen en privébedrijven, waarvoor ze de visuele identiteit ontwerpt, net als verschillende aspecten van hun promotiemateriaal. Daarbij combineert ze schrijven, typografie, tekenen, video en fotografie. Onder haar klanten vind je het Nationale Theater van Douai, het Franse Ministerie van Cultuur, de Universiteit Paris Diderot, de Prix Emile Hermès en La Scam, de vereniging van multimedia- kunstenaars. In 1993-94 creëerde ze, tijdens haar verblijf aan de Franse Academie in Rome, Alfabetempo, een experimenteel noteringsysteem gebaseerd op de ontleding van de strepen waaruit letters zijn opgebouwd. Dit werk was een voortzetting van het onderzoek dat ze jaren eerder had gedaan naar letters en tekens: Alcibiades, Doodles (Gribouillis), Radiographies de pensées, Sismozask, Cousu-Zask, het Iris Project of Happy Dots. Ze doceert en geeft lezingen aan kunstacademies in Frankrijk en het buitenland. Ze heeft vele solo-exposities op haar naam en ontving verschillende prijzen, zoals de Grand Prix tijdens de 20ste Internationale Biënnale voor Grafisch Ontwerp in Brno, in 2002. In 2010 kreeg ze een prestigieuze onderscheiding van het Franse Ministerie van Cultuur, de medaille van Ridder in de Orde der Kunsten en Letteren. Ze is lid van de AGI, de Alliance Graphique Internationale.
De ruime Parijse studio van Catherine Zask lijkt meer op een galerie dan op een werkruimte. Het eerste wat je ziet als je binnenkomt, is haar zwart-witte grafische werk, dat op witte muren hangt. Doe een paar passen naar voren en je botst op lange tafels waar artefacten in lange rijen liggen gerangschikt: veel witte kaarten bedrukt met herhalingen van hetzelfde puntige motief, stukken geslepen en gepolijste schors of pennen en potloden gerangschikt als penseelstreken. In een hoek van de studio hangen haar beroemde posters. Uit je ooghoeken kun je haar Macbeth ontwaren, een monumentaal zwart en goud meesterwerk voor het Douai theater en net daar achter de opvallend gele aanwezigheid van één van haar “manifesten” voor Scam.
Het persoonlijke en professionele werk van Catherine Zask vormen een naadloos geheel. Andere ontwerpers vinden het belangrijk om hun artistieke en commerciële werk te scheiden, om te benadrukken dat ze in de eerste plaats vaardige probleemoplossers zijn. Zask niet. Weinig mensen zijn wat betreft typografie, ontwerp en drukwerk zo deskundig als zij, maar ze loopt nooit met haar expertise te koop. Klanten komen naar haar toe voor haar karakteristieke typografische benadering. Die wordt gekenmerkt door efficiëntie, strenge composities en mooie lettervormen die met veel schwung zijn georchestreerd.
Als gepassioneerd verzamelaar van alles wat is gemaakt van cellulosevezels, behandelt ze elke snipper papier die ze vindt als iets speciaals. Ook schrijft ze over haar liefde voor houtpulp. In een recente uitgave hierover, getiteld Casual Drawings, zegt ze dat haar creatieve proces deels bestaat uit het manipuleren en beoordelen van stukjes papier totdat één ervan haar toefluistert: “Neem mij!” Pas dan kan ze de contouren van haar conceptuele gedachten gaan tekenen en onderzoeken.
Interview
Véronique Vienne:
Waarom is de textuur van papier zo belangrijk in uw werk?
Catherine Zask :
Het is mijn taak documenten te maken die mensen niet alleen willen lezen, maar ook bewaren. Ik probeer daarom zien en voelen te combineren. Ik vind dat beide zintuigen noodzakelijk zijn.
Denk bijvoorbeeld aan een uitnodiging gedrukt op enkelzijdig gestreken papier. Aan de kant met coating zijn de kleuren fris en levendig, aan de andere kant mat en fluweelachtig. Met je vingers kun je voelen dat de twee zijden van het papier niet hetzelfde zijn. Er is een verschil tussen recto en verso. Er is een voorkant en een achterkant. Handen hebben een eigen intelligentie. Ik probeer dat vermogen optimaal te benutten.
Toegegeven, het is een klein verschil. Maar de subtiele, aangename sensatie die je beleeft als je tweezijdig papier vastpakt, raakt verbonden met de boodschap die erop is gedrukt. De kleine tinteling aan je vingertoppen geeft ontspanning en verbetert je stemming. Maar als je een uitnodiging krijgt op gewoon papier met aan beide zijden hetzelfde saaie acrylvernis, ben je meer geneigd om die oppervlakkig te bekijken en vervolgens in de prullenbak te gooien.
Hoe hebt u geleerd om papier te beoordelen?
Ik verzamel allerlei soorten papier. Je zou kunnen zeggen dat ik verzamelziek ben. Ik ben altijd aan het oprapen en hergebruiken: oude enveloppen, inpakpapier, papier uit weggegooide notitieboekjes, vloeipapier, industrieel papier, sigarettenvloeitjes, stukjes karton, noem maar op. Ook krijg ik papiermonsters van mensen uit de verhuisbranche, van boekbinders, elektriciens, aannemers in de bouw of van mensen uit de kledingindustrie. Ik vind bijvoorbeeld papier dat wordt gebruikt om stoffen te plooien, of karton om draden te isoleren.
Ik experimenteer door op deze bijzondere vondsten te tekenen en te drukken. Ik test meerdere druktechnieken op verschillende grillige oppervlakken. Als ik aan een bepaald project werk, bel ik zo vaak mogelijk om te overleggen met drukkers, papierverkopers, en distributeurs van speciale papiersoorten.
Op welk moment in het creatieve proces selecteert u het papier?
Vroeg in het proces laat ik mijn gedachten de vrije loop. Ik noteer ideeën. Ik experimenteer intussen met verschillende papiersoorten. Pas later bel ik papiervertegenwoordigers en beschrijf ik wat mijn plan is. Dan zoek ik bijvoorbeeld heel dun papier dat aan de ene kant glimt en aan de andere kant mat is. We praten. Ze doen een aantal suggesties. Ze helpen mij om er goed over na te denken.
Titel - Languazask
Designer - Catherine Zask
Publicatiedatum - 2012
Wat zijn enkele van uw favoriete papiersoorten?
Ik heb geen favoriete papiersoort – de uiteindelijke keuze hangt af van het ontwerp, de persoonlijkheid van de klant en de boodschap. Maar ik weet wel waar ik niet van houd. Ik vind het bijvoorbeeld verschrikkelijk als mooi offset papier wordt verpest met acrylvernis aan beide kanten.
Waarom zou iemand acryl aanbrengen op ongestreken papier?
Acrylvernis, of het nu mat is of glimmend, voorkomt dat er vegen, vlekken of stof op het oppervlak komen. De vernis beschermt het eindresultaat. Vanuit een productieoogpunt is het economischer omdat het drukwerk er altijd loepzuiver uitziet – zelfs al vernietigt deze speciale vernis de tactiele dimensie van het papier. Het eindproduct ziet er zelfs niet meer uit als papier!
En hoe beschermt en versterkt u de tactiele kwaliteit van papier?
In mijn werk combineer ik een specifiek papier met een opvallende druktechniek. Zo heb ik een keer hete foliedruk geprobeerd op vloeipapier. Een andere keer experimenteer ik bijvoorbeeld met matte bedrukking op velourpapier.
Eén van de mooiste looks vind ik een stevige, volle kleur op ongestreken papier. Maar dat is technisch een hele klus. Om het beste resultaat te bereiken moet de drukker soms alles uit de kast halen, tot zelfs het aanbrengen van dikke lagen inkt op de rollen. Vooral met zwarte inkt is het moeilijk. Zwarte oppervlakken geven snel af. Ik ken niet veel drukkers die dit voor elkaar krijgen.
Ik ging er vanuit dat ontwerpers meer creatieve mogelijkheden krijgen door verbeteringen in de druktechnieken.
In theorie wel. Maar de persen zijn zo geavanceerd geworden – en zo duur – dat ze alleen maar rendabel zijn als ze op hoge snelheid draaien en het liefst in vier kleuren. Daardoor zien drukkers het tegenwoordig niet meer zitten om iets uit te proberen wat vertragend kan werken, zoals speciale verzoeken voor een aangepaste combinatie van kleuren.
Helaas heeft de technologie een eind gemaakt aan het nemen van risico’s. Alles moet soepel lopen, omdat nu alle stappen in het drukken met elkaar zijn verbonden. Van de zorgvuldig geformuleerde brief van de klant tot aan de strak geplande leverdatum, is er een lange reeks van handelingen die niet zonder elkaar kunnen. Als er een ding fout gaat, wankelt het hele project. Experimenten moeten worden uitgebannen.
Hoe blijft u dan creatief?
Soms voelt creatief zijn als een poging om bloemen te kweken op grind. Maar ik geef niet op. Ik houd mijn relatie met papier springlevend dankzij mijn persoonlijke werk. Ik vul notitieblokken met tekeningen, schetsen, krabbels en inktvlekken. Tegelijkertijd trek ik klanten aan die weten dat ik ongebruikelijke dingen kan voorstellen. Ik heb de reputatie van iemand die experimenteert en voor sommige projecten is die benadering absoluut zinvol.
Maar wat is dan de plaats van digitale technologie in uw werk?
Ik houd van papier, maar ook van computers. Die hebben ons bevrijd van de saaie verplichting om – zoals we dat vroeger noemden – een “opmaak” te vervaardigen, klaar voor de camera. Dat is een complexe layout, met de hand samengesteld met was of lijm. Tegenwoordig kan ik mijn creatieve onderzoek op papier beginnen, maar ik kan net zo goed achter mijn computer zitten om daar direct op het scherm vormen te onderzoeken.
Ik pas mijn digitale tools steeds aan – hardware, software, applicaties, of alles waarmee ik foto’s kan maken, animaties kan creëren, of geluid aan beeld kan toevoegen. Mijn liefde voor papier weerhoudt mij er niet van om te genieten van het gemak en het plezier om elektronisch geconnecteerd te zijn.
